To Πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» είναι το νέο Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (E.E.) για την υποστήριξη της έρευνας και της καινοτομίας, το οποίο θα διαδεχθεί το Πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020». Ο «Ορίζοντας Ευρώπη», με προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 95 δισεκατομμύρια Ευρώ, ανακοινώθηκε επίσημα στις 2 Φεβρουαρίου 2021 και θα ολοκληρωθεί το 2027, έχοντας ως βασικό στόχο την μεγιστοποίηση του επιστημονικού, οικονομικού και κοινωνικού αντίκτυπου των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία. Η ανακοίνωση των πρώτων Προσκλήσεων Υποβολής Προτάσεων αναμένεται τον Απρίλιο 2021.
Έχοντας ως αφετηρία την γνώση, την εμπειρία και τα διδάγματα από την υλοποίηση του Προγράμματος «Ορίζοντας 2020» καθώς και διαχρονικά των Προγραμμάτων Πλαίσιο για Έρευνα και Καινοτομία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί το νέο Πρόγραμμα ως το πλέον φιλόδοξο που έχει ανακοινωθεί ποτέ και έχει περιλάβει σ’ αυτό ένα σημαντικό αριθμό νέων καθώς και ουσιαστικά βελτιωμένων πολιτικών, προσεγγίσεων και εργαλείων σε όλα τα επίπεδα. Βασικός σκοπός της εισαγωγής νέων καινοτομιών είναι η ενίσχυση των ποιοτικών του χαρακτηριστικών και η μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων του. Οι κυριότερες καινοτομίες του νέου Προγράμματος μπορούν να συνοψιστούν σε έξι βασικές ενότητες, όπως παρουσιάζονται πιο κάτω.
Υποστήριξη ρηξικέλευθων καινοτομιών για τη δημιουργία νέων αγορών
Μέσω δύο νέων χρηματοδοτικών εργαλείων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας, η Ε.Ε. προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα από την ιδέα στην αγορά υποστηρίζοντας ρηξικέλευθες και επαναστατικές τεχνολογίες/καινοτομίες που διαθέτουν ισχυρές προοπτικές επέκτασης αλλά ταυτόχρονα περιέχουν υψηλό ρίσκο για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες υποστήριξης προς τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, μέσω ευέλικτων προγραμμάτων, καλύπτοντας τυχόν κενά χρηματοδότησης, αναλαμβάνοντας μέρος του επιχειρηματικού ρίσκου και υποστηρίζοντας τους φορείς καινοτομίας να διαμορφώσουν τις μελλοντικές αγορές, να αναζητήσουν ιδιωτικές επενδύσεις και να αναπτύξουν τις τεχνολογίες/καινοτομίες τους. Πιο συγκεκριμένα μέσω του Προγράμματος «Pathfinder» θα προσφέρεται χρηματοδότηση σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε πρώιμο τεχνολογικό στάδιο, με στόχο την μετάβασή τους σε αρχικό εμπορικό στάδιο και μέσω του Προγράμματος «Accelerator» θα προσφέρεται μικτή χρηματοδότηση σε υψηλού ρίσκου τεχνολογίες για αρχική διείσδυση στη αγορά στο στάδιο πριν από την μαζική εμπορική διάθεση.
Ενίσχυση του αντίκτυπου της έρευνας και της καινοτομίας και της ενεργούς συμμετοχής των πολιτών
Η Ε.Ε. εισάγει για πρώτη φορά την έννοια των Αποστολών Έρευνας και Καινοτομίας (Missions) σε μια σειρά τομέων στρατηγικής σημασίας, με συγκεκριμένους φιλόδοξους αλλά χρονικά προσδιορισμένους και εφικτούς στόχους, για διασύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με σκοπό την αντιμετώπιση των αναγκών των πολιτών και της κοινωνίας. Η κάθε Αποστολή θα συνιστά διαθεματικό χαρτοφυλάκιο δράσεων, συνδυάζοντας πόρους από τον Πυλώνα 2 «Παγκόσμιες Προκλήσεις και Βιομηχανική Ανταγωνιστικότητα» καθώς από άλλα τμήματα του Προγράμματος. Συνολικά έχουν διαμορφωθεί πέντε Αποστολές στους τομείς: (1) του καρκίνου, (2) της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, (3) του εδάφους και των τροφίμων, (4) των κλιματικά ουδέτερων και έξυπνων πόλεων και (5) των ωκεανών, των θαλασσών και των υδάτων.
Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για την κοινή αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων
Η Ε.Ε. μέσω του Προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην συλλογική αντιμετώπιση των παγκόσμιων κοινωνικών προκλήσεων, στην πρόσβαση και στην ανάδειξη των άριστων ερευνητών, στην διασφάλιση της βέλτιστης τεχνογνωσίας και εμπειρογνωμοσύνης, στην αναζήτηση καινοτόμων λύσεων και στην καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΕ επιθυμεί να διευρύνει τον ανοικτό χαρακτήρα του Προγράμματος και να αναπτύξει συνεργασίες με τρίτες χώρες που έχουν να επιδείξουν άριστες επιδόσεις στην έρευνα και την καινοτομία και μπορούν να βοηθήσουν στην επίλυση κοινών σύνθετων προκλήσεων που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο. Για το σκοπό αυτό στο Πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα ακολουθεί μια γενική ανοικτή προσέγγιση στα θέματα της διεθνούς συνεργασίας μέσω εντατικοποιημένων και στοχευμένων δράσεων που θα περιλαμβάνουν ενδεικτικά την υιοθέτηση εμβληματικών πρωτοβουλιών συνεργασίας, τον σχεδιασμό και ανακοίνωση κοινών προσκλήσεων υποβολής προτάσεων, κ.ά.
Επαναπροσδιορισμός των συμπράξεων μεταξύ της ΕΕ και των Κρατών Μελών
Στο Πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» υιοθετείται μια νέα προσέγγιση ως προς την λειτουργία των Ευρωπαϊκών Συμπράξεων (European Partnerships), με σκοπό την άρση του κατακερματισμού και της πολυπλοκότητάς τους. Η νέα γενιά των Ευρωπαϊκών Συμπράξεων θα είναι μειωμένη σε αριθμό αλλά πιο στοχευμένη σε μια σειρά θεματικών τομέων, με τρόπο που να υποστηρίζονται οι πολιτικές της ΕΕ, με βασικά χαρακτηριστικά τον στρατηγικό προγραμματισμό και τη στόχευση, την σύνδεση με εθνικές πρωτοβουλίες, την συνεκτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση καθόλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους και την απλή αρχιτεκτονική και τα σαφή εργαλεία εφαρμογής. Στο Πρόγραμμα θα υπάρξουν μόνο τρία είδη συμπράξεων: (α) Συγχρηματοδοτούμενες Συμπράξεις, βάσει της δέσμευσης των μερών για υλοποίηση κοινών δράσεων με κοινές συνεισφορές, (β) Συμπράξεις Κοινού Προγραμματισμού βάσει μνημονίων κατανόησης και συμφωνιών για κοινό σχεδιασμό και συντονισμό δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένο τομέα και (γ) Θεσμοθετημένες Συμπράξεις, οι οποίες προβλέπουν κοινές δραστηριότητες και χρηματοδοτική συνεισφορά.
Ενίσχυση της ανοικτής επιστήμης για διάδοση της γνώσης
Για την καλύτερη διάδοση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας και την στήριξη της ενεργού συμμετοχής της κοινωνίας, η Ε.Ε. έχει θέσει στο επίκεντρο του Προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» την ανοικτή επιστήμη. Στο πλαίσιο αυτό υιοθετούνται αρχές της ανοικτής πρόσβασης σε δημοσιεύσεις, με την ταυτόχρονη διασφάλιση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησία, καθώς και της ανοικτής πρόσβασης σε ερευνητικά δεδομένα, όπου είναι δυνατόν (as open as possible, as closed as necessary), μέσω της εισαγωγής πλάνου διαχείρισης δεδομένων (DMP – Data Management Plan).
Ενίσχυση της αριστείας και διεύρυνση της συμμετοχής
Το Πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» έχει στο επίκεντρό του τη διεύρυνση της συμμετοχής και την ενίσχυση του ευρωπαϊκού χώρου έρευνας μέσω του σχετικού οριζόντιου τομέα (Widening Participation and Strengthening of the European Research Area). Ο σχετικός τομέας περιλαμβάνει χρηματοδοτικά εργαλεία και συμβουλευτική υποστήριξη των κρατών μελών που έχουν να επιδείξουν χαμηλή επίδοση στην έρευνα και την καινοτομία, έτσι ώστε να αναμορφώσουν το εθνικό τους πλαίσιο και να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας πιο δυναμικά.
Το Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΙδΕΚ), μέσω των Εθνικών Σημείων Επαφής/National Contact Points (ΕΣΕ/NCPs), υποστηρίζει ενεργά τους κυπριακούς φορείς στην προσπάθειά τους να συμμετέχουν με επιτυχία σε ευρωπαϊκά προγράμματα και πρωτοβουλίες, προσφέροντας μια ευρεία γκάμα υπηρεσιών στήριξης χωρίς χρέωση, συμπεριλαμβανομένου του Προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη». Τα Εθνικά Σημεία Επαφής είναι στη διάθεση των ερευνητών για παροχή άμεσης πληροφόρησης και συμβουλευτικών υπηρεσιών σε όλα τα στάδια, από την προετοιμασία της πρότασης έως την υλοποίηση καθώς και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Κάποιες από τις υπηρεσίες που προσφέρονται είναι ενδεικτικά: (α) η συστηματική διοχέτευση πληροφόρησης και ενημέρωσης προς την ερευνητική και επιχειρηματική κοινότητα, (β) η διοργάνωση ενημερωτικών ημερίδων και εκπαιδευτικών εργαστηρίων, (γ) η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και στήριξης για τη συγγραφή πρότασης και την υλοποίηση έργων (δ) η βοήθεια στην εξεύρεση συνεργατών από το εξωτερικό, (ε) η προεπισκόπηση προτάσεων, κ.ά.
Για να λαμβάνετε εξατομικευμένη πληροφόρηση σχετικά με τις ευκαιρίες χρηματοδότησης, εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ευρωπαϊκά Προγράμματα Έρευνας και Καινοτομίας, μπορείτε να συμπληρώσετε τα στοιχεία και τους τομείς δράσης σας στο ερωτηματολόγιο που θα βρείτε εδώ. Περισσότερες πληροφορίες για το ΙδΕΚ μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του οργανισμού, όπου μπορείτε να κάνε εγγραφή στο ενημερωτικό δελτίο, για να λαμβάνετε ηλεκτρονικά πληροφόρηση για τις δράσεις του.